Kariene Woudt-Mittendorff

De auteur is associate lector Studieloopbaanbegeleiding binnen het lectoraat Innovatief en Effectief Onderwijs van Saxion.

Reacties op dit artikel naar: k.m.mittendorff@saxion.nl

Er is in het hbo steeds meer aandacht voor nieuwe onderwijsvormen, zoals het werken aan authentieke opdrachten, hybride leren of projectonderwijs. Gelijktijdig aan deze ontwikkeling neemt de vraag naar een nieuw ontwerp voor studieloopbaanbegeleiding (SLB) toe, waarbij SLB op een meer geïntegreerde manier kan worden vormgegeven. In dit artikel beschrijven we de eerste inzichten voor een nieuw ontwerp van ‘SLB 2.0’ bij Saxion, waarin inhoudelijke en organisatorische ontwerpcriteria worden geformuleerd voor een toekomstbestendige en meer geïntegreerde vorm van SLB.

Zelfregie
Nieuwe onderwijsvormen in het hbo gaan meer uit van een studentgeoriënteerde in plaats van docentgeoriënteerde vorm van leren (Woudt-Mittendorff & Visscher-Voerman, 2019; Assen, 2018). Studenten krijgen zelf meer regie over hun eigen leerproces en het leren vindt plaats binnen de context van het project, het vraagstuk of soms de daadwerkelijke beroepspraktijk. Bij Saxion werken we bijvoorbeeld met het Smart Solutions Semester: een semester waarin studenten aan een authentieke opdracht uit het werkveld werken in een interdisciplinair team (vanuit verschillende opleidingen). Deze nieuwe onderwijsvormen zijn erop gericht om studenten als aankomend professionals steeds meer zelfstandig hun eigen leerproces en ontwikkeling invulling te laten geven. Maar ook onderwerpen als Bildung of persoonlijke ontwikkeling krijgen nadrukkelijker een plek op de agenda. Opleiden van studenten gaat niet langer alleen om het ontwikkelen van competenties die van buiten zijn opgelegd, passend bij een bepaald beroepsprofiel, maar ook om het ontwikkelen als individu, als persoon, als mens. Hierbij past de ontwikkeling dat hogescholen steeds vaker kiezen voor de mogelijkheid van flexibel en gepersonaliseerd leren. Studenten krijgen in toenemende mate de mogelijkheid tot het maken van keuzes binnen het curriculum of studieprogramma en kunnen daarmee hun individuele studieroute en persoonlijk profiel ontwikkelen.

Nieuw SLB-ontwerp
Nu vernieuwende, meer studentgeoriënteerde onderwijsvormen een plek krijgen in het hbo, komt de vraag naar een nieuwe, meer geïntegreerde vorm van SLB steeds vaker naar voren. Ook leven er veel vragen over de rol van de SLB’er in deze nieuwe vormen van onderwijs. In de vernieuwende, studentgeoriënteerde onderwijsvormen krijgen docenten steeds vaker de rol van coach, als begeleider van bijvoorbeeld projectgroepjes die werken aan een authentieke opdracht of werken aan beroepsproducten. Neemt deze coach de rol van de SLB’er over? Blijft de rol van de SLB’er überhaupt bestaan? Zo ja, wat is dan het verschil tussen deze rollen?

Binnen Saxion zijn deze vragen ook onderwerp van gesprek. Naar aanleiding van de nieuwe onderwijsvisie wordt binnen Saxion (Saxion, 2019) door een gezamenlijke werkgroep van SLB-coördinatoren gewerkt aan een nieuw ontwerp voor ‘SLB 2.0’. In dit artikel beschrijven we welke onderwerpen er binnen dat nieuwe ontwerp onder de aandacht zijn en welke ontwerpcriteria zijn gedefinieerd voor een toekomstbestendige vorm van SLB, passend bij de andere recente ontwikkelingen in het onderwijs, en we beschrijven ontwerpcriteria die te maken hebben met de inhoud, de vorm en de organisatie van SLB 2.0.

Professionele identiteitsontwikkeling

In het artikel ‘Bouwstenen voor SLB’ uit 2014, gepubliceerd in dit tijdschrift, werd een model geïntroduceerd waarin drie inhoudelijke elementen voor SLB worden gepresenteerd: 1) studiebegeleiding, 2) loopbaanbegeleiding, en 3) begeleiding bij professionele ontwikkeling (Mittendorff & Kienhuis, 2014).In grote lijnen zien we deze onderwerpen nog steeds als belangrijkste elementen binnen SLB. Er kan echter meer nuance in de betekenis van de drie elementen aangebracht worden. Ook is duidelijk geworden dat deze drie elementen op een integrale manier zouden moeten leiden tot een proces waarin persoonlijke en professionele ontwikkeling hand in hand gaan. Het doel van SLB is dat studenten succesvol hun studie kunnen afronden, maar vooral ook dat ze zich persoonlijk en professioneel hebben kunnen ontwikkelen. SLB zal zich in de toekomst steeds minder richten op het bijhouden van studievoortgang en veel meer op de persoonlijke en professionele ontwikkeling van het individu, ook wel professionele identiteitsontwikkeling genoemd. Deze professionele identiteit gaat over het beeld dat iemand van zichzelf heeft als professional, waarbij de persoonlijke en professionele dimensie met elkaar interacteren en verweven zijn (Beijaard, 2019). Persoonlijke en professionele ontwikkeling spelen daarin gezamenlijk een belangrijke rol en gaan hand in hand. De ontwikkeling van een professionele identiteit is doordrenkt met en gevoed door allerlei persoonlijke factoren, zoals iemands achtergrond, voorkeuren, opvattingen, maar ook ambities (Beijaard, 2019). Het opleiden van studenten houdt dan ook veel meer in dan het aanleren en toepassen van voor het beroep belangrijke kennis en vaardigheden. We willen studenten opleiden die goed weten wie ze zijn, weten wat hun eigen ‘kleur’ is (ten opzichte van anderen), wat voor hen belangrijk is en waar zij voor staan. Zowel in werk als in de maatschappij. Door meer te leren over wie je bent, waar je goed of minder goed in bent, waar je je nog in wilt ontwikkelen en vooral waarom iets bij je past, leer je steeds meer over jezelf als professional (zie ook Grootendorst, 2019). Professionele identiteitsontwikkeling gaat daarbij dus niet alleen om persoonlijke ontwikkeling, maar altijd om de verbinding tussen de professionele (en maatschappelijke) context en de student als individu en professional. Tijdens dat proces krijgen studenten ook de mogelijkheid om een individueel profiel te ontwikkelen (bijvoorbeeld door keuzes in hun studieroute of curriculum), passend bij dat wat ze willen. Het initiële model voor de begeleidingsdimensies van SLB is verrijkt met de bredere doelstelling van professionele identiteitsontwikkeling (zie figuur 1). Hieronder lopen we de drie verschillende elementen nog kort even langs en beschrijven we welke nieuwe nuances deze onderdelen hebben gekregen.

Figuur 1. De begeleidingselementen binnen SLB 2.0