Luc Salemans

Tjerk Budding

Salemans is onderzoeker bij de onderzoeksgroep Finance & Accountancy van Hogeschool Inholland en buitenpromovendus bij het Zijlstra Center for Public Control, Governance & Leadership van de Vrije Universiteit Amsterdam. Budding is opleidingsdirecteur van de public controllersopleidingen bij het Zijlstra Center.

Reacties op dit artikel naar: luc.salemans@inholland.nl

Het hoger beroepsonderwijs (hbo) houdt zich vanuit de wettelijke opdrachten – het geven van onderwijs en het doen van praktijkgericht onderzoek – bezig met de realisatie van maatschappelijke waarde. In dit artikel beschrijven we op welke wijze deze maatschappelijke waarde in de strategische plannen (instellingsplannen) van hogescholen wordt benoemd en in hoeverre op basis van jaarverslagen een beeld gevormd kan worden over de mate waarin die hogescholen erin slagen deze waarde te realiseren. We sluiten af met het benoemen van een aantal discussiepunten en aanbevelingen.

Maatschappelijke waarde
In 2016 zijn de prestatieafspraken in het hbo geëvalueerd door de Reviewcommissie Hoger Onderwijs. Daarbij kwam ook de discussie over sturing op maatschappelijke waarde van het onderwijs naar voren, omdat enkel sturen op rendement (studiesucces) en geld te beperkt werd gevonden. De waarde die hogescholen via hun output leveren en waarover zij verantwoording afleggen aan hun stakeholders wordt niet alleen bepaald door de wettelijke opdracht, maar ook door de stakeholders. De historische of lokale context bepaalt mede waar een hogeschool accenten legt. Zo krijgt bijvoorbeeld studiesucces een andere betekenis als de samenstelling van de studentenpopulatie een grotere diversiteit kent. Studiesucces is dan niet enkel meer een getal of uitkomst van een prestatie-indicator. Door hogescholen dient zélf te worden aangegeven welk succes en waarde worden nagestreefd, kortom wat hun doelstellingen zijn en wanneer zij zich daarin als succesvol beschouwen (in terminologie van Hooge (2016): “Wát wordt gestuurd in het hoger onderwijs?”).

Outcome
Deze zoektocht past ook in een bredere context. In de afgelopen jaren zijn veel instrumenten vanuit de private sector ingezet in de publieke sector, waarbij bedrijfsmatige sturingsconcepten geïntroduceerd werden. Dit past bij de opkomst van het New Public Management (Hood, 1991), waarbij overheid en non-profit organisaties steeds meer worden benaderd als bedrijven, in de verwachting dat dit hen effectiever en efficiënter zou maken. De praktijk heeft echter laten zien dat dit heeft geleid tot een verkokerde kijk en minder responsief reageren op ontwikkelingen in de maatschappij (NSOB, 2013). Dit speelt niet alleen in het onderwijs, maar ook bij andere sectoren in het publieke domein, zoals bij woningcorporaties, in de zorg en op cultuurgebied. In de loop der jaren zijn nieuwe sturingsconcepten geïntroduceerd die onder noemers als public value (maatschappelijke waarde) en public governance (Bryson, Crosby & Bloomberg, 2014; Wiesel & Modell, 2014) worden aangeduid. Een hierbij gecompliceerd vraagstuk is het definiëren van wat deze termen precies betekenen. Benington & Moore (2013) definiëren maatschappelijke waarde als 'datgene wat de maatschappij waardeert en dat wat waarde toevoegt aan de maatschappij'. De bijdrage die een geleverde dienst of instelling heeft vanuit het perspectief van de maatschappij, noemen zij outcome (Moore, 1995; Benington & Moore, 2013), een complex begrip dat bijdraagt aan focusvorming; welke waarde wordt voor wie en waar gecreëerd? Analyse van de waardeketen geeft inzicht in de gewenste outcome en mogelijkheden om de waarde te optimaliseren. Daarmee is het ook een hulpmiddel om het management van organisaties te ondersteunen in de sturing van de organisatie.