Judith Gulikers, Gerdineke van Silfhout, Liesbeth Baartman, Kim Schildkamp

Gulikers is universitair docent bij de vakgroep Education and Learning Sciences van de Wageningen Universiteit. Zowel in onderzoek als docentenprofessionalisering houdt zij zich bezig met formatief evalueren. Daarnaast is zij ook lerarenopleider. Van Silfhout is leerplanontwikkelaar bij SLO, expertisecentrum leerplanontwikkeling. Zij is projectleider van de projecten rondom formatieve en summatieve toetsing in primair en voortgezet onderwijs. Baartman is hogeschool hoofddocent bij het lectoraat Beroepsonderwijs van de Hogeschool Utrecht. Haar expertisegebied ligt op formatief toetsen en programmatische toetsen met name in het beroepsonderwijs. Schildkamp is universitair hoofddocent en lerarenopleider bij de lerarenopleiding ELAN van de Universiteit Twente. Haar onderzoek richt zich op datagebruik en formatief toetsen en zij is oprichter en voorzitter van het ICSEI data use netwerk.

Reacties op dit artikel naar: judith.gulikers@wur.nl

Toetsen en beoordelen is een kritisch onderdeel van het leraarschap en formatief toetsen wordt hierin steeds belangrijker. Een veelgehoorde vraag in de lerarenopleidingen is hoe zij aankomende docenten in primair, voortgezet en vervolgonderwijs kunnen bekwamen in formatief toetsen en hen hiermee tijdens de opleiding en stages ervaringen laten opdoen. Daarom hebben de auteurs een collegereeks over formatief toetsen ontwikkeld. In deze bijdrage beschrijven zij wat deze reeks inhoudt, delen hun ervaringen en laten zien wat de meerwaarde van het gebruik ervan kan zijn.

Formatief toetsen

In lerarenopleidingen en in het veld zelf zien we dat er steeds meer aandacht is voor de vraag hoe toetsing ingezet kan worden om het leren van studenten inzichtelijk te maken, te interpreteren en te gebruiken om weloverwogen beslissingen te maken voor vervolgstappen. De vraag hoe toetsing bij kan dragen aan het stimuleren van eigenaarschap over het eigen leren is hierbij veel gehoord. Daarbij vatten we toetsen breed op, namelijk alle formele en informele activiteiten die studenten en docent doelgericht inzetten om groei en ontwikkeling zichtbaar te maken (Shavelson et al., 2008). We benaderen formatief toetsen als een proces, en niet als een instrument of methodiek. Gulikers en Baartman (2017) beschrijven het cyclische proces van formatief toetsen in de formatieve toetscyclus bestaande uit vijf fasen die in nauwe samenhang met elkaar uitgevoerd moeten worden (zie figuur 1).

Figuur 1. De formatieve toetscyclus (Gulikers & Baartman, 2017).

Formatief toetsen verdient een prominente(re) plaats in de lerarenopleiding. Dat was de reden waarom Stichting Leerplanontwikkeling (SLO) in 2016 een netwerk oprichtte van lerarenopleiders van onder andere HvA, HAN, HU, Windesheim, UT en WUR. UT, WUR en HU participeerden, zowel als lerarenopleiders, maar ook als onderzoekers op het gebied van formatief toetsen. Het ontsluiten van wetenschappelijke kennis (onder andere Gulikers & Baartman, 2017; Schildkamp et al., 2014) naar de praktijk van lerarenopleidingen, aangevuld of uitgewerkt in praktische voorbeelden, was dan ook een van de doelen van dit netwerk. Inmiddels werkt dit netwerk nauw samen met het Platform Leren van Toetsen een platform van hbo-instellingen dat kennis en ervaringen rondom het thema formatief toetsen ontsluit om zo hogescholen te stimuleren de leerwaarde van toetsen te gaan benutten. Op het platform worden bijvoorbeeld ontwikkelingen en opbrengsten van dit lerarenopleidersnetwerk ontsloten via blogs (zie bijvoorbeeld Silfhout & Arrindel, sept 2018) en de toolkit formatief toetsen).

De belangrijkste reden waarom zoveel lerarenopleiders deelnemen aan dit netwerk is niet alleen om toekomstige docenten kennis mee te geven van formatief toetsen; veel lerarenopleiders willen hun opleiding (meer) vormgeven vanuit de formatieve leercyclus, waardoor studenten 'ervaren' wat formatief toetsen is, vanuit welk doel dat gedaan wordt en welke effecten dat heeft op opbrengsten, motivatie en eigenaarschap. Unaniem zijn de lerarenopleiders het erover eens dat daar nog een wereld te winnen is. De ontwikkelde hoor- en werkcollegereeks is bedoeld om zowel formatief toetsen in de lerarenopleidingen als bij de studenten van de lerarenopleidingen te stimuleren.